Çocuklar parayla nasıl bir ilişki kurmalı? | Anne

10 Nisan 202535 Görüntüleme

Bayram geldi! Pamuk eller cebe, çocuklar yine şenlendi… Kimi utanacak, kimi ise henüz cebine atmadan o parayla neler yapabileceğinin hayallerini kurmaya başlayacak. O para, ne de olsa harca harca tükenmez bir bereket kaynağı. Bitmedi! Yaz döneminde sünnet törenleri de bolca var. Yeniden gelsin paralar! Günümüzde çocuklar para kavramıyla oyunlar aracılığıyla tanışıyor… Örneğin, sanal bahçelerine tohumlar ekmek için para ödüyor, biriktirdikleri ile tarlalarını ekip biçmek üzere alet alıyorlar. Bu arada çizgi filmler de çocukların bilinçaltına etki ediyor: Para, sadece para… Hatta kimileri altın işlemlerine bile girmiş durumda. Yakın çevremde, sünnet olmak istemeyen bir çocuktan bahsedildi. “Çizgi filmlerdeki büyük altınlardan gelirse tamam, sünnet olurum…” demiş. Görünen o ki, bu küçük bey, paranın hayatındaki önemini erken kavrayanlardan ve külçe altın karşılığında sünnet olmak için pazarlık yapıyor.

Cambridge Üniversitesi’nin araştırmasına göre, çocukların para harcama alışkanlıkları 7 yaşında şekilleniyor ama parayla ilişkileri neredeyse 3 yaşında başlıyor. Düzenli harçlık alma yaşı ise ortalama 6-7. Çocukların paraya bakış açısı ve harcama tarzları, onların ebeveynlerinden etkileniyor. Dahası, ABD’deki Kansas Üniversitesi’nin araştırması, 5 yaşında bile çocuklara parayı kullanma alışkanlıklarının kazandırılabileceğini gösteriyor.

Uzmanlar, çocukların ebeveynlerinin harcama alışkanlıklarını taklit ettiğini ortaya koyuyor. Yani her harcama, kaydediliyor; sürekli izleniyorsunuz. Geçenlerde 2 yaşında kızı olan bir arkadaşım anlattı. Küçük kız, harçlık aldığı an yüzünde büyük bir gülümsemeyle parayı nereye koyacağını bilemiyor. Evdekilerden gördüğü için onlardan taklit edercesine parasını cebine koymaya çalışıyor. Öylesine seviniyor ki, sanki Milli Piyango’yu kazanmış gibi.

Ufak yaşlardaki çocukların zihinlerinde parayla ilgili yanıtlanmayı bekleyen soruların en başında ATM konusu geliyor. Bir aile dostumuzun yeğeni, “Biliyor musun, teyzemle her gün bir makineden dilediğimiz kadar para alıyoruz” demişti. Ona göre teyzesinin sınırsız parası vardı. “Kids and Money” kitabının yazarı Jayne Pearl, ATM’nin ne olduğunu çocuklara açıklamanın, paranın havadan gelmediğini ve sınırsız olmadığını öğretmek açısından önemli olduğunu vurguluyor. Üzerinde durarak “Çalışarak kazandığım parayı bankaya yatırdım, şimdi de kendi paramı çekiyorum” demeyi unutmayın.

İngiltere’de yapılan araştırmaya göre, erkek çocukları kız çocuklarından daha fazla harçlık alıyor. Ama buna rağmen genelde memnun olmuyor ve sürekli zam istiyor. Çocukluğumda, abim benden çok daha savurgandı; aylarca biriktirdiğim harçlıklarımı bir erkek çocuğunun etkisiyle sünger atan oyuncak silah alarak harcadığımda çok pişman olmuştum. Neymiş, evde savaş oyunu oynayacakmışız! Üç kez oynadıktan sonra hevesi geçti ama iş işten geçmişti… Gerçi ben de az sayılmazdım. İlkokul 2. sınıfta belki 1 ay harcayabileceğim harçlığım elimde geçmişti. Hızımı alamamış, Türkiye’ye yeni gelmiş pahalı şekerlerden paket paket alıp arkadaşlarıma dağıtmıştım. Babam işkillenmiş olacak ki akşam paranın nerede olduğunu sordu. Mırıldanarak “Hiiiç, sınıftakilere şeker aldım” dedim. O 1 aylık param uçup gitmişti.

“Get a Financial Life” kitabının yazarı Beth Kobliner’dan ebeveynlere öneriler…

Her isteğini almaya çalışmayın, bu doğru değil. Örneğin, istediği şey için doğum gününe kadar beklemesi gerektiğini söyleyin. Çocuğunuz için 3 kavanoz hazırlayın; bunlar biriktirme, harcama ve paylaşma kavanozları olsun. Para eline geçtiğinde bu 3 kavanoza bölüştürmesini isteyin. Parası birikince almak istediği bir hedef, bir dilek listesi oluşturun. Her para verdiğinizde hedefine ne kadar kaldığını belirtin.

Ona para ile doğru kararlar vermesi gerektiğini açıklama dönemi geldi. Paranın sınırlı olduğunu ve nasıl harcanacağına dair doğru karar vermek gerektiğini öğretin. Bu yaşlarda yaptığınız stratejilerin içine onu dahil edin. Örneğin, “Bunu aldım çünkü diğerini alsaydım zarar edebilirdim. Bunun tadı ve kalitesi, pahalı olandan çok da farklı değil” diyebilirsiniz. Markette çocuğunuza para verin, örneğin hangi meyveleri alacağına kendi karar versin. Alışverişte tercihlerinizi sesli dile getirin: “Buna gerçekten ihtiyacımız olduğu için aldım, diğerini almadım çünkü haftaya kadar idare edebiliriz.”

Çocuğunuzla birlikte ayda ne kadar biriktirebileceğinin planını yapın. Önemli olan miktar değil; damlaya damlaya göl olur. Her gün cipse verdiği parasını bir kenara atarak yıl sonunda istediği büyük bir şeyi alabileceğini anlatın. Sayısal verilerle konuşun. Örneğin, “15 yaşında ayda 100 lira biriktirmeye başlarsan, yılda bin 200 lira yapar; 50 yıl sonra 65 yaşına geldiğinde kenarda 60 bin liran olur ama buna 30’undan sonra başlarsan, 65 yaşında harcayacak sadece 42 bin liran olur” şeklinde ifade edin.

Genel giderleri, özellikle de okul masraflarını onunla açıkça konuşun. Yılda ne kadar harcama yapıldığını bilmesini sağlayın. Çocuğunuzun okuldan mezun olan bireylerin ne iş yaptığını ve ayda ne kadar kazandığını birlikte değerlendirin.

“Ne anlar?” demeyin; harçlık, çocuğun sorumluluk duygusu ve matematik becerisinin gelişimi için son derece önemlidir. Ancak harçlık miktarını belirlerken, onun dikkatini aşırı tüketime çekmeyecek ve düşünmeden harcamasına yol açmayacak kadar büyük olmamasına özen gösterin.

Verdiğiniz harçlıkla ilgili beklentilerinizi çocuğunuzla açık bir şekilde paylaşın. Harçlığın hangi ihtiyaçlarını karşılayabileceği ve kapsamını net bir şekilde tanımlayın.

Harçlığıyla büyük ve temel ihtiyaçlarını karşılamasını beklemeyin.

Her yaş için belirlenmiş genel bir harçlık miktarı söylemek zor; ancak harçlığı, çocuğunuzun yaşı, sosyal çevresi ve ailenizin ekonomik durumu göz önünde bulundurularak belirleyin. Çocuğunuzun değişen ihtiyaçlarına göre harçlık miktarını güncellemeyi unutmayın.

Fazla harçlık vermek, çocuğunuzun istemeyeceğiniz ortamlara girme riskini artırabilir. Yani fazla para vererek çocuğunuza iyilik yapmış olmazsınız. Öte yandan, gereken miktarın çok altında kalan harçlık, çocuğunuzun akranlarıyla katılabileceği sosyal etkinliklerden uzak kalmasına neden olabilir.

Çocuğunuz istemediğiniz bir şey yaptığında ceza olarak harçlığını kesmeyin.

Planlı harcama bilinci henüz oturmamışsa önce harçlığını günlük verin; günlük harcamalarını düzenli yaptığında haftalık ya da aylık harçlık vermeyi düşünebilirsiniz.