
Erkeklerde Sperm Kalitesi Nasıl Belirlenir? Sperm Sayısını ve Kalitesini Artırmanın Yolları
Sperm, erkeklere özgü üreme hücreleridir. Başka bir deyişle, ejakülasyon sırasında dışarı atılan meni içinde bulunan hücrelerdir. Spermin sağlıklı olup olmadığı her zaman kolayca anlaşılmayabilir. Ancak spermin kalitesi ve sayısı, sağlıklı bir gebelik için son derece önemlidir. Peki erkeklerde sperm kalitesi nasıl anlaşılır? Sperm sayısını ve kalitesini artırmanın yolları nelerdir? Üroloji ve Androloji Uzmanı Prof. Dr. Ömer Faruk Karataş, sperm kalitesi hakkında merak edilenleri açıkladı.
Erkeklerde sperm kalitesi nasıl anlaşılır?
Sperm, erkeklerin testislerinde üretilen ve üreme işlevini sağlayan mikroskobik hücrelerdir. Bir ejakülasyon sırasında atılan meni sıvısında sperm bulunur. Meni sıvısı, spermlerin yanı sıra, seminal vezikül adı verilen bezlerden gelen sıvılar, prostat sıvısı ve üretra adıyla bilinen idrar kanalı içindeki bezlerden salınan sıvıları da içerir.
Cinsel ilişki veya mastürbasyon yoluyla elde edilen spermlerin kalitesi, hamilelik şansında en önemli etkenlerden biridir. Bu nedenle, uzun zamandır merak edilen ve araştırılan bir konudur. Bir gebelik sürecinin başlaması için kadının yumurtası ile erkeğin sperm hücresinin birleşmesi gerekmektedir. Döllenme sürecinin başarılı olabilmesi için her iki hücrenin de sağlıklı ve kaliteli olması şarttır.
Aksi takdirde gebelik oluşmayabilir ya da gebelik düşük ile sonlanabilir.
Sperm kalitesi, birkaç parametre ile değerlendirilir. Diğer bir deyişle, “kalite” kavramı birden fazla unsuru içerir. Kaliteli sperm denildiğinde aşağıdaki unsurların varlığı şarttır:
1. Sperm sayısı:
Bir ejakülasyon sırasında dışarı atılan meni sıvısında yeterli sayıda sperm bulunmalıdır. Bu sayı normal sağlıklı erkeklerde, Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından en az 15 milyon olarak belirlenmiştir. Bu sayının altında kalan değerler için sperm kalitesinden bahsedilemez.
2. Sperm hareketliliği:
Sperm sayısının yeterli olması, yüksek kaliteyi ifade etmez. Hareketlilik, spermlerin kalitesini belirleyen en önemli parametrelerden biridir. Normal sayıdaki spermlerin aktif olarak ilerleyebilmesi ve belirli bir hızda hareket etmesi beklenmektedir. Zira spermlerin önce rahim ağzını geçip rahme ilerleyerek, buradan tüplere doğru gitmeleri ve tüplerdeki yumurtayı bulup döllenmeleri gerekmektedir. Yetersiz hareketlilik veya hiç hareket etmeyen spermler, gebelik oluşumunu geciktirebilir ya da engelleyebilir.
3. Sperm morfolojisi:
Spermlerin kendilerine özgü yapıları bulunmaktadır. Normal bir sperm, baş, boyun ve kuyruk kısmına sahiptir. Tüm bu yapıların belirli boyut ve hacimde olması beklenir. Çift başlı, küçük başlı, büyük başlı, kısa boyunlu, uzun boyunlu, ince boyunlu, kalın boyunlu, kısa kuyruklu, uzun kuyruklu ve çift kuyruklu spermler, morfolojik anormallik gösteren spermlerdir. Bu tür anomalilerin varlığı, sperm kalitesindeki eksikliği işaret eder.
Sperm sayısı ve kalitesi nasıl artar?
Aslında sorunun cevabı, sperm sayısını ve kalitesini azaltan etkenlerin iyi tespit edilmesinde yatmaktadır. Bilindiği gibi, tüm tıbbi olanaklara rağmen, erkek infertilitesi (kısırlığı) olan hastaların önemli bir kısmında sperm kalitesinin neden düştüğü tam olarak anlaşılamamaktadır. Ancak sebebi belirlenebilen hastalarda, sorun giderildiğinde sperm sayısı ve kalitesinde artış gözlemlenir. Sık karşılaşılan nedenler ve bunların tedavilerine dair birkaç maddeyi aşağıda sıralayalım:
1. Hormonal bozukluklar:
Sperm sayısı ve kalitesini etkileyen hormonların eksiklikleri veya fazlalıkları, üreme ve cinsel fonksiyonlar üzerinde olumsuz etki yaratabilir. Bu nedenle sperm sayısının düşük olduğu belirlenen hastalarda hormonal değerlendirme yapılmalıdır. Eksik hormonların tamamlanması ve fazla hormon seviyelerinin azaltılması, sperm kalitesini belirgin bir şekilde artıracaktır.
2. Varikosel:
Varikosel, testislerdeki toplardamarlarda anormal genişleme anlamına gelir. Genişleyen damarlar, testislerdeki kan akışını bozarak, testislerin aşırı ısınmasına neden olur. Bu yüksek sıcaklık, kaliteli ve yeterli sayıda sperm üretimini engelleyebilir. Varikosel tanısı alan hastalarda, cerrahi tedavi genellikle ilk seçimdir. Mikrocerrahi yöntemle yapılan varikosel ameliyatı, günümüzde standart tedavi olarak kabul edilmektedir.
3. İnmemiş testis:
Anne karnında oluşan testisler, doğum öncesi skrotum torbasına doğru hareket eder. Bazı durumlarda testisler bu hareketi tamamlayamaz ve karın içinde ya da kasıkta kalır. Vücut sıcaklığının olumsuz etkisi ile inmemiş testisler, düşük sayı, hareket ve kalitede sperm üretimine neden olabilir. Bu nedenle çocukluk döneminde inmemiş testis tanısının hemen konulması ve cerrahi tedavi ile skrotuma indirilmesi büyük önem taşır.
4. Genetik bozukluklar:
Doğuştan kaynaklanan genetik kusurlar, sperm kalitesi üzerinde olumsuz etkilere neden olabilir. Bu grup hastalarda hormonal bozuklukların düzeltilmesi ile gebelik şansı artabilir.
5. Yaşam tarzı:
Beslenme, egzersiz, çevresel faktörler, sigara, alkol ve madde kullanımı sperm parametrelerini olumsuz etkileyebilir. Genellikle aşırı yağlı beslenme ve fast-food alışkanlıkları sperm üretimine zarar vermektedir. Buna karşılık, protein ve vitamin yönünden zengin ve antioksidan içeriği yüksek gıdalar, sperm kalitesini ve hareketliliğini artırır. Sedanter bir yaşam tarzı sperm kalitesini olumsuz etkilerken, haftada en az 5 gün, günde en az 20 dakika düzenli egzersiz yapan bireylerde sperm kalitesi artmaktadır. Kesin olarak, sigara, alkol ve farklı keyif verici maddelerin kullanımı, sperm üzerinde toksik etkilere sahiptir. Bu alışkanlıkları olan bireylerin, çocuk sahibi olabilmeleri için bu alışkanlıklardan bir an önce kurtulmaları önemlidir.
Kaliteli sperm ne kadar sürede üretilir?
Bir ejakülasyon sırasında dışarı atılan spermlerin doğum tarihi, yaklaşık 72-74 gün öncesine dayanmaktadır. Yani dışarı atılan spermler, kabaca 2.5-3 ay önce oluşmuş ve genital organlardaki olgunlaşma aşamalarını tamamladıktan sonra dölleme potansiyeline ulaşarak dışarı atılmıştır. Bu bilgi, infertilite şikayeti ile başvuran hastalar için klinik olarak önemlidir. Tedaviye başladığımızda, kısmi olarak tedavi edilen spermlere hemen olumlu etki ederken, daha sağlıklı spermlerin üretimi için en az 3 ay, ortalama 6 ay gibi bir süre geçmesi gerektiği anlaşılmaktadır. Tedavi gören çiftlerin, sonuçları sabırla beklemeleri önerilir.
Sperm kalitesini artıran besinler nelerdir?
Üreme ve cinsel parametreler ile beslenme arasındaki bağlantı, binlerce yıldır insanlığın dikkatini çekmiştir. Dolayısıyla, nesilden nesile aktarılan tarihsel bir bilgi birikimi mevcuttur. Özellikle spermlere iyi gelen gıdalar şunlardır:
- Bitter çikolata
- Yumurta
- Muz
- Goji meyvesi
- Sarımsak
- Ispanak
- Kuşkonmaz
- Ceviz
- İstiridye
- Nar
- Kabak çekirdeği
- Ginseng
Bu ürünlerin genellikle sperm sayısını ve hareketliliğini artırdığı bilinmektedir. Bununla birlikte, antioksidan içeren tüm besinlerin de faydalı olduğu unutulmamalıdır. Ayrıca, bu gıdaların tüketim miktarlarının da önemli olduğunu hatırlamak gerekir. Aşırı miktarda tüketilen gıdalar, yarardan çok zarar verebilir. En doğru olanı, uzman bir diyetisyen eşliğinde dengeli miktarlarda bu ürünleri tüketmektir.
İLGİLİ İÇERİKLER