Boşanmanın ardından çocuğun velayeti kime verilir? Velayet elde etme kriterleri nelerdir?

Bu içerik Avukat Yıldız Argün tarafından yazılmıştır.

Türk Medeni Kanunu’nun 336/1-2. maddesine göre “Evlilik sürerken ana ve baba velâyeti birlikte kullanır. Ortak yaşam sona erdirilmiş veya ayrılık durumu ortaya çıkmışsa, hâkim velâyeti eşlerden birine verebilir.” Bu nedenle, kanuna göre velayet, anne ve babanın çocuğun bakımı, eğitimi, korunması ve temsil edilmesi üzerindeki hak ve yükümlülüklerinin bütünüdür. Boşanma durumunda mahkeme, velayeti çocuğun üstün menfaati ilkesine göre karar verir.

Velayet davalarında temel kriter “çocuğun üstün yararıdır”. Bu ilke, yalnızca Türkiye’de değil, Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi gibi uluslararası belgelerde de korunmaktadır. Bu çerçevede, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından 20 Kasım 1989 tarihinde kabul edilen Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’nin 3/1. maddesi ile çocuğun üstün yararı ilkesi şu şekilde vurgulanmıştır: “Kamusal veya özel sosyal yardım kuruluşları, mahkemeler, idari makamlar veya yasama organları tarafından yapılan ve çocukları ilgilendiren bütün faaliyetlerde, çocuğun yararı temel düşüncedir.”

Bu nedenle mahkemeler karar verirken şu unsurları dikkate alır:

• Çocuğun yaşı ve gelişim evresi

• Anne ve babanın bakım şartları

• Çocuğun fiziksel ve psikolojik sağlığı

• Tarafların çocukla olan duygusal bağı

Boşanma davalarında hâkim, velayet konusunda karar vermeden önce uzmanlardan görüş alabilir. Sosyal İnceleme Raporu (SİR) de bu süreçte önemlidir. Pedagog, psikolog ve sosyal hizmet uzmanları tarafından hazırlanan bu rapor, çocuğun hangi ebeveynle daha sağlıklı bir yaşam sürdüreceğini, duygusal bağlarını, eğitim ve sosyal çevresini değerlendirir.

• Küçük yaşta çocukların velayeti kime veriliyor?

Uygulamada, özellikle okul öncesi dönemdeki çocukların velayeti genellikle anneye verilmektedir. Bu durum, çocuğun bakım ve şefkat ihtiyacının daha çok anne tarafından karşılanacağı varsayımına dayanmaktadır.

• Okul çağındaki çocukların velayeti kime veriliyor?

Okul çağındaki çocuklar için mahkemeler her iki ebeveyni de değerlendirir. Kendi karar ve isteklerini daha iyi ifade edebilen bu çocukların görüşleri de dikkate alınmaktadır.

• Elbette her yaş grubunda taraflardan biri çocuğun bakımını sağlama kapasitesine sahip değilse (örneğin sağlık, yaşam koşulları, ihmal veya şiddet gibi nedenlerle), velayet diğer ebeveynin sorumluluğuna verilebilir.

• Türk Medeni Kanunu m. 336-340: Evlilik sürerken velayet anne ve babaya aittir. Boşanma halinde velayet hâkim tarafından tek bir ebeveyne verilir.

• Yargıtay İçtihatları: Çocuğun üstün yararını önceliklendiren kararlar dikkat çeker. Örneğin, küçük yaştaki çocuğun anne yanında kalmasının daha uygun olduğu birçok kararda belirtilmektedir.

• Doktrin görüşleri: Hukukçular, velayetin aslında anne veya babanın hakkı değil, çocuğun hakkı olduğunu vurgular. Bu nedenle çocuğun ihtiyaçlarının göz önünde bulundurulması gerektiğini savunurlar. Mahkemeler, velayeti ebeveynler arasındaki bir rekabet olarak değil, çocuğun sağlıklı gelişimini hangi koşulların daha iyi sağlayacağı üzerinden değerlendirir. Çocuğun bedensel, ruhsal, sosyal ve eğitim ihtiyaçlarını en iyi kim karşılayabilecekse velayet o kişiye verilir.

Boşanma sonrası velayet kararı, anne ve babanın haklarından ziyade çocuğun geleceğini ilgilendirir. Türk hukukunda, mahkemeler “çocuğun üstün menfaati” ilkesini temel alarak kimin yanında daha sağlıklı bir gelişim göstereceğini değerlendirirler.

İlginizi çekebilir: Boşanma sonrası anne ve babalar nasıl davranmalı?