Erken dönem çocuklukta narsisizmin önlenmesi nasıl mümkün? | Anne

Narsisizm, genellikle ergenlik veya yetişkinlik dönemlerinde akla gelse de, psikanalist Laurie Hollman’a göre bu eğilimler daha erken yaşlarda ortaya çıkabilir. Çocuğun kendi bağımsızlığını keşfettiği ilk üç yıl, benlik gelişiminin en kritik dönemi olarak kabul edilir. Araştırmalar, ebeveynlerin bu dönemde aşırı yüceltici ya da aşırı mesafeli tutumlarının, çocuğun özdeğer algısını olumsuz etkileyebileceğini ve narsistik eğilimlerin oluşmasına zemin hazırlayabileceğini ortaya koyuyor.

Erken yaşlarda narsisizm, çocuğun benmerkezci davranışlarının “normal gelişim evresinden” daha ileriye gitmesiyle kendini gösterebilir. Sürekli hayranlık arayışı, sınır tanımama veya empati kuramama gibi davranışlar, tutarlı bir şekilde devam ediyorsa risk işareti olarak değerlendirilebilir.

Uzmanlara göre bu noktada ebeveynin rolü oldukça kritik: Çocuğa hem sevgi hem de sınırlar sunmak, duygularını anladığını göstermek ve aynı zamanda sorumluluk bilinci kazandırmak, narsisizmin gelişimini engellemenin en etkili yolları arasında sayılmaktadır.

Uzman psikanalist Laurie Hollman, narsisizmin kökenini anlamak adına çocuğun ilk üç yılına odaklanmaktadır. Bu dönem, “ayrışma-bireyleşme” evresi olarak da bilinir. Çocuk bu aşamada, annesiyle bir bütün olma hissini sürdürmekte ve bağımsızlığını geliştirmeye çalışmaktadır. Başlangıçta kendini güçlü hissederken, zamanla anneden ayrı bir birey olduğunu anlaması gerekmektedir.

Hollman, anne-babanın bu süreçte çocuğa sağlam sınırlar koymasının önemini vurgulamaktadır. Çocuğun sürekli yüceltilmesi yerine, duygularını düzenlemeyi ve ertelemeyi öğrenmesi gerektiğine dikkat çekmektedir. Sınırlar net olarak çizilmediğinde, çocuk kendini olduğundan fazla güçlü hissetmeye başlayabilir ve bu durum ileride patolojik narsisizme zemin hazırlayabilir.

Aynı zamanda Hollman, bireyleşmenin kimlik gelişimi için kritik bir adım olduğunu ifade ediyor. Çocuğun kendi benlik algısını gelişmesi, anneden zihinsel olarak ayrılması ile mümkündür. Bu süreç sağlıklı bir şekilde ilerlemezse, çocuk sürekli hayranlık ve takdir bekleyen bir birey haline gelebilir. Özellikle zeki veya yetenekli çocukların aileleri tarafından abartılı bir şekilde yüceltilmesi, onların “özel ve ayrıcalıklı” oldukları inancını pekiştirmektedir.

Hollman’a göre, çocuğun ebeveynini idealize etmesi normaldir, ancak zamanla ebeveynin kusurlarını da fark etmesi gerekmektedir. Bu hayal kırıklıkları, gerçekçi bir benlik algısı için elzemdir. Aksi halde, yetişkin olduğunda karşılaştığı başarısızlıklarda yoğun bir utanç ve kırılganlık yaşayabilir.

Çocuğun benlik gelişiminde narsistik eğilimlerin sıradan özgüven davranışlarından ayırt edilmesi her zaman kolay değildir. Ancak uzmanlara göre bazı işaretler, olağan gelişim evresinin ötesine geçildiğini gösterebilir:

Sürekli övgü beklentisi: Çocuğun yaptığı her şeyin onaylanmasını istemesi, takdir edilmediğinde öfke ya da kırgınlık yaşaması, erken dönem narsistik eğilimlere işaret edebilir.

Sınır tanımama: Ebeveynin ya da akranlarının sınırlarını görmezden gelmek ve kuralları kendi lehine esnetmek, benmerkezci davranışların kalıcı hale geldiğini gösterir.

Empati kurmada güçlük: Yaşıtlarının üzüntüsünü veya sevincini paylaşmakta zorlanmak, başkalarının duygularına duyarsız kalmak, riskli bir sinyal olabilir.

Aşırı benmerkezcilik: Oyunlarda her zaman başrolü istemek, başkalarının fikirlerini dikkate almamak ve yalnızca kendi arzularını önceliklendirmek, ebeveynlerin dikkat etmesi gereken bir durumdur.

Bu belirtiler tek başına bir tanı koydurmaz, ancak sürekli olarak devam ediyorsa çocuğun ileride sağlıklı bir özdeğer gelişimini engelleyebilir. Uzmanlar, ebeveynlerin “hem sevgi hem sınır” yaklaşımını benimsemelerini tavsiye etmektedir.

Uzmanlara göre narsistik eğilimler sergileyen bir çocuğa yaklaşırken ebeveynlerin günlük hayatta kullanabileceği bazı basit fakat etkili yöntemler vardır:

1. Hem sevgi hem sınır verin

Çocuğun duygularını anlamak ve şefkat göstermek oldukça önemlidir. Ancak her isteğini onaylamaktan kaçınmak, ona net sınırlar koymak ve “hayır” demeyi öğretmek gerekir. Sevgiyle ama kararlılıkla belirlenen bu sınırlar, sorumluluk bilincini artırır.

2. Övgüyü dengeleyin

Çocuğun başarılarını kutlayın ama her davranışını abartılı bir şekilde yüceltmeyin. “Bu resmi yaparken çok çaba göstermişsin, bu yüzden güzel oldu” gibi ifadeler, çocuğun yalnızca övgüyle değil, kendi çabasıyla gurur duymasını sağlar.

3. Hayal kırıklığına alan tanıyın

Çocuğun her zaman kazanması veya istediğini elde etmesi gerekmez. Bazen sıraya girmesi, oyunu kaybetmesi veya beklemesi gerekir. Bu küçük hayal kırıklıkları, ileride başarısızlıklarla sağlıklı bir şekilde başa çıkmanın temelini oluşturur.

4. Empatiyi teşvik edin

Başkalarının duygularını fark etmesi için fırsatlar yaratın. Örneğin, bir arkadaşının üzüldüğünü gördüğünde “Sence o şu an nasıl hissediyor?” diye sorun. Küçük yaşlarda yapılan bu tür alıştırmalar, empati becerisini güçlendirir.

5. Paylaşmayı ve iş birliğini özendirin

Oyunlarda sırayla oynaması, oyuncaklarını paylaşması ya da küçük sorumluluklar üstlenmesi için yönlendirin. Bu tür davranışlar, başkalarının da önemli olduğunu anlamasına yardımcı olur.

6. Rol model olun

Çocuklar, ebeveynlerinin davranışlarını dikkatle izler ve sıklıkla bilinçsizce taklit ederler. Bu nedenle narsisizm riskini azaltmanın en etkili yollarından biri, ebeveynlerin kendi davranışlarıyla sağlıklı bir örnek sergilemesidir.

Ebeveynlerin empati göstermesi, öfkesini yapıcı bir şekilde yönetmesi ve başkalarının ihtiyaçlarını göz önünde bulundurması, çocuğa doğal bir öğrenme ortamı sunar. Çocuğun yanında kendi hatalarını kabul etmek ya da başkasının başarısını içtenlikle kutlamak, onun da benzer bir tutum benimsemesine yardımcı olur. Böylece çocuk, yalnızca sınırlarla değil, aynı zamanda gördüğü sağlıklı örneklerle de dengeli bir benlik geliştirebilir.

Kaynak: Laurie Hollman. “Narcissism Can Arise As Early As 3 Years Old — How To Not Raise A Narcissist”. Şuradan alındı: https://www.mindbodygreen.com/articles/how-to-make-sure-you-arent-raising-narcissist-from-an-expert. (14.08.2025).