Çocuklarla etkili iletişim kurmanın yolları | Anne

Bu makale, Çocuk, Yetişkin ve Aile Terapisti Psikolog Ayben Ertem tarafından kaleme alınmıştır.

Çocukların duygusal dünyalarını anlamak ve onlarla sağlıklı bir iletişim kurmak, ebeveynler ve eğitimciler için en önemli ihtiyaçlardan biridir. Bunu başarmak için çocuklarla olan ilişkimizi güven ve içtenlik temeline oturtmalıyız. Çocukların duygularını anlamaya yönelik bazı önerilerim olacak.

Güven ve içtenlik ortamı yaratmak

İçten bir ilgi göstermek: Çocuğa koşulsuz sevgi ve ilgi sunarak, onun size her konuda açılabileceği bir ortam oluşturun. Onunla geçirdiğiniz zamanın “nitelikli” olması (telefon, TV gibi dikkat dağıtıcı unsurlardan uzak, ortak bir etkinlik veya sohbet şeklinde) çocuğun güven duygusunu pekiştirir.

Dinlediğinizi göstermek (Aktif dinleme): Çocuğun söylediklerini sadece duymak değil, gerçekten dinleyip uygun tepkiler vermek önemlidir. Göz teması kurarak, başınızı sallayarak ya da kısa geri bildirimler (“Anlıyorum”, “Hmm”, “Gerçekten mi?” vb.) ile onun söylediklerine değer verdiğinizi hissettirin.

Olumsuz duyguları kabul etmek: Çocuğun sadece olumlu değil, olumsuz duygularını da ifade edebilmesine izin verin. Korku, utanç, öfke ve üzüntü gibi duyguların doğal olduğunu ve herkesin zaman zaman bunları yaşayabileceğini belirtin. Bu, çocuğun duygularını bastırmaktan kaçınmasına ve sizinle paylaşmasına yardımcı olur.

Soru sorma biçiminin önemi

Açık uçlu sorular sormak: “Evet”/“Hayır” ile cevaplanacak sorulardan kaçınmak, çocuğun duygularını daha ayrıntılı bir şekilde ifade etmesine olanak tanır. Örneğin:

“Bugün okulda en çok hangi an seni mutlu etti?”

“Arkadaşlarınla oynarken en çok ne hoşuna gitti?”

“Bu aralar seni endişelendiren bir şey var mı?”

Empati kurmaya yönelik sorular: “Bu durumda sen olsan nasıl hissederdin?” gibi sorular sorarak çocuğun yaşadıklarını anlamaya çalışabilirsiniz. Bu tür sorular, yalnızca sizin çocuğu anlamanızı sağlamakla kalmaz, aynı zamanda çocuğun kendi duygularını tanımasına da yardımcı olur.

Duygularını ifade etmeyi kolaylaştıran sorular: Çocuğun sözel ifadesi güç olabilir. Bu durumda, ona örnek veya seçenekler sunarak yönlendirebilirsiniz. “Şu an kendini üzgün mü hissediyorsun, yoksa biraz kaygılı mısın?” gibi ikili ya da üçlü duygu seçenekleri sunmak, çocuğun hislerini daha iyi anlamasına yardımcı olabilir.

İletişim yöntemlerini çeşitlendirmek

Oyun terapisi veya oyunla iletişim: Oyun, çocukların kendilerini en iyi ifade ettikleri alandır. Oyun oynarken sergiledikleri davranışlar, seçtikleri oyuncaklar ve rolleri paylaşma şekilleri, onların iç dünyası hakkında bilgi verir. Örneğin:

• Rol yapma (drama) oyunlarında hangi rolleri tercih ediyorlar?

• Hikâye anlatırken karakterlere nasıl duygular yükledikleri?

Resim yapma ve sanatsal etkinlikler: Çocuğun çiziminde kullandığı renkler, çizim tarzları ve temalar (ev, aile, doğa, korkutucu karakterler vb.) hakkında konuşarak neler hissettiğini veya nelerden hoşlandığını öğrenebilirsiniz. “Çok farklı renkler kullanmışsın” gibi yorumlar yapabilir veya “Burası ne anlama geliyor?” ve “Burayı çizerken nasıl hissettin?” gibi sorular sorabilirsiniz.

Hikâyeler, masallar veya kitaplarla iletişim: Beraber kitap okuyup hikâye karakterlerinin duygularını tartışmak, çocuğun kendi duygularını benzer örneklerle ifade etmesine yardımcı olur. “Sence bu karakter neden üzgün olabilir?” gibi sorular, çocuğun empati yeteneğini ve ifade yeteneğini geliştirir.

Duygu paylaşımını destekleyen yaklaşımlar

Modelleme (Örnek oluşturma): Çocuklar en iyi yetişkinleri gözlemleyerek öğrenir. Kendi duygularınızı uygun bir şekilde ifade etmek, çocuğunuzun da aynı şekilde duygularını açmasına yardımcı olur. Örneğin: “Ben bugün işe giderken biraz endişeli hissettim çünkü önemli bir toplantım vardı.” şeklinde ifade ettiğinizde, çocuk endişe gibi duyguların herkes tarafından yaşanabileceğini ve bunların ifade edilmesinin doğal olduğunu anlar.

Pozitif geri bildirimde bulunmak: Çocuğun duygularını ve düşüncelerini paylaştığında gösterdiği çabayı takdir edin. “Duygularını paylaştığın için teşekkür ederim.” gibi ifadeler, çocuğun kendini değerli hissetmesine yardımcı olur. Bu aynı zamanda paylaşımın devamını da teşvik eder.

Eleştiri yerine anlayış göstermek: Çocuğun ifade ettiği düşünce ya da duygu size mantıksız gelse bile, hemen yargılayıcı ya da düzeltici bir tutum sergilemeyin. Öncelikle onu anladığınızı belirtin ve ardından kendi düşüncelerinizi uygun bir dille aktarın. “Bazen herkes böyle hissedebilir, anlıyorum,” diyebilirsiniz.

Net ve anlamlı cevaplar almak için ipuçları

Zaman tercih etmek: Çocukla konuşmak için uygun bir an yaratın. Özellikle çocuğun rahat, güvende ve sakin olduğu, ilgiye açık olduğu zaman dilimlerini (yatmadan önce, birlikte oyun oynarken, yürüyüş yaparken vb.) tercih edin.

Kısa ve net anlatım: Yetişkinler, bazen uzun ve karmaşık cümleler kurarak çocukların dikkatini dağıtabilir ya da konudan kopmalarına neden olabilir. Çocuğun seviyesine uygun, sade ve net ifadeler kullanmaya özen gösterin.

Tekrar sorular sormak: Çocuk bazen bir soruyu hemen yanıtlamak istemeyebilir ya da duygusunu açması zaman alabilir. Ona düşünmesi için zaman tanıyın ve dilerseniz daha sonra benzer bir soruyla tekrar yaklaşabilirsiniz. Israrcı olmadan, nazikçe hatırlatmak faydalı olabilir.

Örnek soru ve iletişim cümleleri

“Bugün seni en çok mutlu eden olay/kişi neydi?”

“Bugün arkadaşlarınla/öğretmeninle seni üzen bir durum yaşadın mı?”

“Bir süper kahraman olsaydın hangi güce sahip olmak isterdin ve neden?”

“Şu anda kalbinde hangi duyguları hissediyorsun?”

“Bazen sana zor gelen durumlar oluyor mu? Oluyorsa, en zoru hangisi?”

“Beraber oynadığımız oyunda en çok hangi bölüm hoşuna gitti?”

“Kendini en mutlu hissettiğin yer/kişi neresi ve neden?”

“Eğer sihirli bir değneğin olsaydı, bugün neyi değiştirmek isterdin?”

Bu tür sorular, çocuğun gün içinde yaşadıklarını, duygularını ve düşüncelerini yansıtmasını kolaylaştırabilir.

Çocuğun iç dünyasını anlamak, sabır, zaman ve ilgi gerektirir. Onun duygularına ve düşüncelerine değer verdiğinizi açıkça göstermek, eleştirel tavırlardan kaçınmak, soru sorma ve dinleme becerilerinizi geliştirmek önemlidir. Tüm bu süreçte, güvende ve sevildiğini hisseden çocuk daha rahat bir şekilde kendini ifade etmeye yönlenecektir. Unutmayın ki her çocuk özeldir; her birinin gelişim hızı, ilgi alanları ve duygusal tepkileri farklıdır. İyi bir gözlem ve tutarlı, şefkatli bir iletişim sayesinde çocuğunuzun iç dünyasını daha iyi anlayabilirsiniz.

İlginizi çekebilir: Mutlu çocuklar yetiştirmenin anahtarı