Kemoterapi Nedir ve Yan Etkileri Nelerdir?

Kemoterapi, kanser tedavisinde yaygın olarak kullanılan ve etkili bir yöntemdir ve modern tıbbın temel bileşenlerinden birini oluşturur. Bu tedavi, kanser hücrelerinin kontrolsüz büyümesini ve çoğalmasını durdurmayı amaçlar ve ilaçların damar yoluyla, ağızdan veya yerel yollarla vücuda verilmesiyle gerçekleştirilir. Kemoterapi, yalnız başına uygulanabileceği gibi cerrahi, radyoterapi ve immünoterapinin yanı sıra farklı yaklaşımlarla da birleştirilebilir. Özellikle erken evrede kanserin tamamen yok edilmesinde, ileri evrede ise hastalığın kontrol altına alınarak yaşam kalitesinin artırılmasında büyük bir öneme sahiptir.

Kemoterapi Nedir?

Kemoterapi, kanser hücrelerinin büyümesini ve çoğalmasını durdurmak amacıyla uygulanan bir ilaç tedavisidir. Kanser hücreleri kontrolsüz bir şekilde çoğaldığı için normal hücrelere zarar vererek vücudun işleyişini bozar. Kemoterapik ilaçlar, bu anormal hücrelerin bölünmesini engelleyerek veya onları doğrudan yok ederek etki gösterir. Tedavi genellikle damar yoluyla verilen güçlü ilaçlarla yapılır, ancak bazı durumlarda hap, kapsül veya cilt altı enjeksiyon şeklinde de uygulanabilir. Amaç, yalnızca kanserli hücreleri yok etmek değildir; ilaçlar normal hücreleri de etkileyebildiğinden, bazı yan etkiler oluşabilir.

Kanserin türüne, evresine ve hastanın genel sağlık durumuna göre, bu tedavi tek başına veya radyoterapi, cerrahi ve immünoterapinin kombinasyonu ile uygulanabilir. Kemoterapi, kanserin küçültülmesi, yayılmasının önlenmesi veya ameliyat sonrası kalan kanser hücrelerinin yok edilmesine olanak tanır.

Kemoterapi Neden Uygulanır?

Kemoterapinin uygulanma amacı yalnızca kanser hücrelerini yok etmekle sınırlı değildir; bazı durumlarda hastalığın ilerlemesini durdurmak veya yaşam kalitesini artırmak için de kullanılır. Tedavi planı, onkologlar tarafından hastanın özel ihtiyaçlarına göre düzenlenir.

Kemoterapinin uygulanma nedenleri şunlardır:

• Kanseri tamamen yok etmek: Erken evredeki bazı kanser türlerinde kemoterapi, kanser hücrelerini tamamen ortadan kaldırarak hastalığı tedavi edebilir.
• Kanseri küçültmek: Tümörün boyutunu küçülterek ameliyat veya radyoterapiyi daha etkili hale getirmek için uygulanır.
• Yayılmayı önlemek: Kanser hücrelerinin vücudun farklı bölgelerine metastaz yapmasını engellemek için tercih edilir.
• Nüksü azaltmak: Ameliyat sonrası geride kalabilecek mikroskobik kanser hücrelerini yok ederek hastalığın tekrar etme riskini azaltır.
• Belirtileri hafifletmek: İleri evrede olan ve tamamen tedavi edilemeyen kanserlerde ağrı, nefes darlığı, şişlik gibi şikayetleri azaltarak yaşam kalitesini artırabilir.
• Diğer tedavilerle destek sağlamak: Radyoterapi ve immünoterapi ile birlikte kullanıldığında tedavi etkinliğini artırabilir.

Kemoterapi Nasıl Uygulanır?

İlaçlar genellikle damar yoluyla (intravenöz) verilir, ancak tablet, kapsül, kas içi ya da cilt altı enjeksiyon gibi farklı yöntemler de mevcuttur. Bazı ilaçlar doğrudan karın boşluğuna, beyin-omurilik sıvısına veya idrar yollarına uygulanabilir. Uygulamanın şekli, kanser hücrelerine en etkili biçimde ulaşmayı hedefler. Tedavi genellikle belirli aralıklarla seanslar halinde yapılır ve bu süreçte vücut kendini toparlama şansı bulur.

Kemoterapinin uygulanma yöntemleri şunlardır:

• Damar yoluyla (intravenöz): En yaygın yöntemdir, ilaç serum ile doğrudan damardan verilir.
• Ağız yoluyla: Hap, kapsül veya sıvı formunda alınabilir ve düzenli kullanımı gerektirir.
• Enjeksiyon ile: Kas içine (intramüsküler) veya cilt altına (subkutan) uygulanabilir.
• Topikal uygulama: Krem veya jel formunda cilt yüzeyine sürülerek etki eder.
• Bölgesel uygulama: İlacın doğrudan karın boşluğu, göğüs boşluğu veya omurilik çevresine verilmesiyle yapılır.
• Kateter veya port ile uygulama: Uzun süreli tedavi alacak hastalarda damar yolu açmak yerine port yerleştirilerek ilaç bu cihaz üzerinden verilir.
• Yoğun kemoterapi: Bazı durumlarda yüksek dozda ilaçlar kısa süre içinde uygulanabilir ve ardından kemik iliği nakli gerekebilir.

En Ağır Kemoterapi Hangisi?

Kemoterapi ilaçlarının “ağırlığı”, yan etkilerinin şiddeti ve vücuda verdiği toksik etki açısından değerlendirilir. Her hasta için en ağır tedavi farklı olabilir çünkü vücudun dayanıklılığı, eşlik eden hastalıklar ve kullanılan ilaçların kombinasyonu sonuçları etkiler. Ancak genel olarak yüksek doz kombinasyon kemoterapileri ve kemik iliği nakli öncesinde uygulanan yoğun kemoterapi protokolleri en ağır tedaviler arasında sayılmaktadır.

• Yüksek doz metotreksat, sisplatin ve doksorubisin içeren protokoller en güçlü toksik etkiye sahip ilaçlardır.
• Lenfoma ve lösemi tedavilerinde kullanılan CHOP, BEACOPP gibi protokoller, yan etkileri nedeniyle ağır kabul edilir.
• Kemik iliği nakli öncesinde verilen “kondisyonlama kemoterapileri”, bağışıklık sistemini sıfırlamak amacıyla çok yüksek dozlarda ilaç içerir ve oldukça zorlayıcıdır.

Kemoterapi Yan Etkileri Nelerdir?

Kemoterapi ilaçları, hızla bölünen sağlıklı hücreleri de etkileyebilir. Bu durum saç kökleri, sindirim sistemi hücreleri, kemik iliği hücreleri ve ağız içi dokularda belirgin yan etkilere yol açar. Yan etkilerin şiddeti, kullanılan ilaçlara, dozlara ve hastanın genel sağlık durumuna bağlı olarak değişir. Bazı yan etkiler kısa süreli iken bazıları ise uzun vadede kalıcı olabilir.

Kemoterapinin yaygın yan etkileri şunlardır:

• Mide bulantısı ve kusma: En sık görülen yan etkilerden biridir.
• Saç dökülmesi: Geçici olup tedavi bittikten sonra saçlar yeniden çıkmaktadır.
• Yorgunluk ve halsizlik: Kemik iliği baskılanmasına bağlı kansızlık gelişebilir.
• Ağız yaraları (mukozit): Yemek yemeyi ve sıvı alımını zorlaştırabilir.
• İshal veya kabızlık: Sindirim sistemi hücrelerinin etkilenmesi sonucu ortaya çıkabilir.
• Enfeksiyon riski: Bağışıklık sistemini baskıladığı için hastalar daha kolay enfeksiyon kapabilir.
• Kanama ve morarma eğilimi: Kan pıhtılaşmasını sağlayan trombositlerin azalmasıyla oluşur.
• Cilt ve tırnak değişiklikleri: Kuruluk, renk değişikliği veya kırılganlık görülebilir.
• Sinir hasarı (nöropati): Ellerde ve ayaklarda uyuşma, karıncalanma hissi görülebilir.
• Kilo kaybı veya iştah azalması: Tedavi süresince beslenme alışkanlıkları bozulabilir.
• Kısırlık riski: Bazı ilaçlar üreme hücrelerini etkileyerek geçici veya kalıcı kısırlığa yol açabilir.

Kemoterapi Alan Hastalar Nasıl Beslenmelidir?

Kemoterapi sürecinde beslenme, hem bağışıklık sistemini güçlendirmek hem de yan etkilerin etkisini azaltmak açısından kritik bir rol oynar. Tedavi sırasında iştahsızlık, mide bulantısı, ağız yaraları ve tat değişiklikleri sık görülen problemler arasında yer alır. Bu nedenle hastaların beslenme düzenleri, kolay tüketilebilir, besin değeri yüksek ve sindirimi kolay gıdalar üzerine kurulmalıdır. Ayrıca hijyenik hazırlık süreci son derece önemlidir; çünkü enfeksiyon riski yüksek olan hastalarda bozulmuş veya iyi yıkanmamış gıdalar ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir.

1 Seans Kemoterapi Ne Kadar Sürer?

Bir kemoterapi seansının süresi, kullanılan ilacın türüne, veriliş yöntemine ve tedavi protokolüne göre değişiklik gösterebilir. Bazı ilaçlar kısa sürede damar yolundan verilebilirken, bazı kombinasyon tedavileri saatler sürebilir. Ortalama olarak, tek bir seans 30 dakika ile 6 saat arasında sürmektedir. Daha yoğun tedavi protokollerinde hasta, birkaç gün hastanede yatış gerektiren kemoterapi alabilir. Seans öncesinde damar yolu hazırlanır veya port/kateter aracılığıyla ilaç verilir ve ardından olası yan etkiler için hastanın durumu bir süre gözlemlenir.

Kemoterapi Ne Kadar Sürer?

Kemoterapi tedavisinin toplam süresi, kanserin türüne, evresine, hastanın genel sağlık durumuna ve uygulanan ilaç protokolüne bağlıdır. Tedavi genellikle dönemler (kürler) halinde uygulanır. Bir kür, birkaç gün süren kemoterapi uygulaması ve ardından vücudun toparlanması için verilen dinlenme süresinden oluşur. Bu kürler genellikle 2 ila 4 hafta aralıklarla tekrarlanır. Toplam tedavi süresi ise 3 aydan 6 aya, bazı durumlarda ise 1 yıla kadar uzayabilir.

Kemoterapi Kimlere Uygulanır?

Tedavi planı kişiselleştirilir; yani her hasta için aynı ilaçlar veya dozlar kullanılmaz. Onkologlar, hastanın genel sağlık durumu, yaşı, organ fonksiyonları ve kanserin evresini dikkate alarak tedavi planını oluşturur.

Kemoterapinin uygulandığı ana hasta grupları şunlardır:

• Erken evre kanser hastaları: Ameliyat sonrası geride kalabilecek mikroskopik hücreleri yok etmek amacıyla uygulanır.
• İleri evre kanser hastaları: Tümörün küçültülmesi, yayılmasının engellenmesi veya semptomların hafifletilmesi için kullanılır.
• Metastatik kanser hastaları: Kanserin başka organlara sıçradığı durumlarda hastalığın ilerleyişini yavaşlatmak amacıyla tercih edilir.
• Radyoterapi veya cerrahi öncesi hastalar: Tümör boyutunu küçültmek amacıyla uygulanabilir (neoadjuvan kemoterapi).
• Radyoterapi veya cerrahi sonrası hastalar: Tekrar riskini azaltmak amacıyla uygulanabilir (adjuvan kemoterapi).
• Kanserin tedavi edilemediği durumlarda: Ağrı ve diğer semptomları azaltarak yaşam kalitesini artırmak için uygulanabilir (palyatif kemoterapi).

Kemoterapi Vücuttan Nasıl Atılır?

İlaçların büyük bir kısmı karaciğer ve böbrekler aracılığıyla parçalanarak vücuttan atılır. Daha sonra idrar, dışkı, ter ve solunum yoluyla atılım gerçekleşir. Bu nedenle kemoterapi sürecinde karaciğer ve böbrek fonksiyonları yakından izlenir. İlaçların vücuttan tamamen temizlenme süresi, kullanılan doza ve ilacın özelliklerine bağlıdır. Bu nedenle hastalara bol sıvı tüketmeleri, böbreklerini korumaları ve doktorun önerdiği kan testlerini düzenli yaptırmaları tavsiye edilmektedir.