Fosfor Nedir? Yüksek ve Düşük Fosfor Seviyeleri Nasıl Etkiler?
Fosfor, toplam vücut ağırlığının %1’ini oluşturan, vücuttaki her hücrede bulunan ve en bol bulunan ikinci mineraldir. Fosforun vücutta en yoğun bulunduğu yerler kemikler ve dişlerdir; bunun yaklaşık %85’i bu bölgelerde yer alır. Fosfor, kemiklerin oluşumunu ve güçlenmesini sağlamak amacıyla kalsiyumla birlikte çalışır. Ayrıca, böbreklerdeki atıkları filtrelemek ve vücudun enerji depolama ve kullanma süreçlerinde önemli bir rol oynamaktadır. Kas ağrılarını azaltma gibi faydaları da bulunmaktadır. Fosfor yüksekliği, kronik böbrek hastalığı, hipoparatiroidizm (paratiroid hormonunun az çalışması), vücudun yeterince karbondioksit atamaması ve kan pH’ının normalden düşük olması gibi durumlardan kaynaklanabilir. Böbrekler düzgün çalışmadığında, kandaki fazla fosforu filtreleyemez ve bu da fosfor seviyelerinin yükselmesine neden olur.
Fosfor Nedir?
Fosfor, güçlü ve sağlıklı kemikler oluşturmak için kalsiyumla birlikte görev yapan, vücuttaki atıkları filtrelemeye ve dokuları onarmaya yardımcı olan önemli bir mineraldir. Vücutta yüksek fosfor seviyeleri, düşük seviyelerden daha yaygındır. Böbrek hastalığı veya aşırı fosfor alımı ile yeterli kalsiyum alınmaması fosfor fazlalığına yol açabilir. Bunun yanı sıra, bazı sağlık sorunları (diyabet ve alkolizm gibi) veya belli ilaçlar (bazı antasitler gibi) fosfor seviyelerinin düşmesine sebep olabilir.
Fosfor Ne İşe Yarar?
Fosfor, kemikların oluşumuna katkı sağlamak için kalsiyum ile birlikte çalışır. Kemik sağlığı için uygun miktarda kalsiyum ve fosfora ihtiyaç vardır. Fosfor, nükleik asitlerde ve hücre zarlarında yapısal bir rol oynamanın yanı sıra, vücudun enerji üretiminde de etkin bir rol oynamaktadır. Kalsiyum seviyeleri çok yüksek olduğunda, vücut daha az fosfor emer; tam tersi durumda da aynı durum geçerlidir. Ayrıca, vücutta doğru fosfor emilimi için D vitaminine ihtiyaç vardır.
Günlük Fosfor İhtiyacı Nedir?
Günlük diyetle alınması gereken fosfor miktarı yaşa göre değişir. Yetişkinler, 9-18 yaş arasındaki çocuklardan daha az fosfora ihtiyaç duyar; ancak 8 yaşın altındaki çocuklara göre daha fazla fosfor gerektirirler. Fosfor için önerilen günlük alım miktarı (RDA) aşağıdaki gibidir:
- Yetişkinler (19 yaş ve üstü): 700 mg
- Çocuklar (9 ila 18 yaş arası): 1.250 mg
- Çocuklar (4 ila 8 yaş): 500 mg
- Çocuklar (1 ila 3 yaş): 460 mg
- Bebekler (7 ila 12 ay arası): 275 mg
- Bebekler (0 ila 6 ay arası): 100 mg
Fosfor Yüksekliği Nedir?
Hiperfosfatemi olarak adlandırılan fosfor yüksekliği, kandaki fosfor seviyesinin, yani kan fosfat konsantrasyonunun desilitre başına yetişkinlerde 4,5 mg/dL, çocuklarda 6,5 mg/dL’yi aşması durumudur. Fosfor yüksekliği genelde kronik böbrek hastalığı, paratiroid hormonu sorunları ve kan pH’ının normalden düşük olması ile ilişkilidir. Böbrekler etkili çalışmadığında kandaki fazla fosforu filtreleyemez, bu da fosfor seviyesinin yükselmesine yol açar.
Fosfor yüksekliğinin belirtileri arasında eklem ve kas ağrısı, gözlerde kaşıntı ve kızarıklık, şiddetli kabızlık, mide bulantısı, kusma ve ishal bulunmaktadır.
Fosfor Düşüklüğü Nedir?
Hiperfosfatemi olarak bilinen fosfor eksikliği, kandaki fosfor seviyelerinin yetişkinlerde 2,5 mg/dL, çocuklarda 4,5 mg/dL’nin altında olması demektir. Genelde süt, tahıllar ve protein açısından zayıf beslenme, diyabet, açlık, aşırı alkol tüketimi ya da emilim bozukluğu gibi Crohn veya çölyak gibi hastalıkların bir sonucu olarak ortaya çıkar.
Fosfor eksikliği durumunda enerji seviyelerinde düşüş, kaslarda zayıflama ve ağrı, kilo değişimi, solunum sorunları, eklemlerde sertleşme, kaygı, gerilim, yorgunluk gibi belirtiler gözlemlenmektedir. Ayrıca, kemiklerin daha zayıf ve yumuşak olması da bir etkendir.
Fosfor İçeren Besinler Nelerdir?
Çoğu gıda fosfor içerir; protein açısından zengin besinler, iyi fosfor kaynaklarıdır. Beslenme düzeniniz yeterli kalsiyum ve protein içerdiğinde, muhtemelen yeterli fosfor alımınız da olacaktır. Çünkü kalsiyum açısından zengin olan gıdaların çoğu, fosfor açısından da zengindir. Et, balık, yumurta, süt gibi protein kaynakları ile kereviz, brokoli, ıspanak, marul, lahana, bezelye, fasulye ve patates gibi gıdalar da fosfor açısından zengindir.
Fosfor açısından zengin gıdalar ise şunlardır:
- Et ve kümes hayvanları
- Balık
- Süt ve süt ürünleri
- Yumurtalar
- Kepekli tahıllar
- Patates
- Sarımsak
- Kurutulmuş meyveler
- Gazlı içecekler (karbonatlı su üretmek için fosforik asit kullanılır)
- Tam tahıllı ekmek ve tahıldan yapılmış gıdalar, beyaz un ile yapılanlardan daha fazla fosfor bulundurur.
Ancak, kabuklu yemişler, tohumlar, tahıllar ve fasulyelerdeki fosfor, zayıf bir şekilde emilen fitata bağlıdır.
Fosfor ile İlgili Sık Sorulan Sorular
Vücutta fosfor azlığı hangi hastalıklara neden olur?
Düşük fosfor seviyeleri, kas güçsüzlüğü, solunum problemleri, kalp yetmezliği ve nöbet gibi ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir.
Fosforun vücuttaki görevi nedir?
Fosforun en önemli işlevi, kemik ve diş oluşumudur; vücuttaki fosforun büyük kısmı bu bölgelerde bulunur. Bunun yanı sıra, vücudun karbonhidratları ve yağları nasıl kullanacağı, bunların enerjiye dönüştürülmesi, protein üretimi ve hücre ile doku büyümesinde de rol oynamaktadır.
