Fabry Hastalığı: Nedir? Belirtileri ve Tedavi Yöntemleri

Fabry hastalığı, nadir görülen ve genetik kökenli bir metabolik bozukluktur. Vücudun bazı hücrelerinde globotriaosylceramide (GL-3) adlı yağın birikmesine neden olur. Bu birikim, zamanla böbrek, kalp, sinir sistemi ve cilt gibi pek çok organın zarar görmesine yol açar. Hastalık ilerleyici bir seyre sahip olduğundan, erken tanı ve tedavi kritik bir öneme sahiptir. Her yaşta ortaya çıkabilen bu hastalık, erkeklerde genellikle daha şiddetli seyreder; ancak kadınlarda da önemli sağlık problemleri oluşturabilir.

Fabry Hastalığı Nedir?

Fabry hastalığı, genetik olarak geçiş gösteren ve nadir bir metabolik bozukluktur. Vücutta alfa-galaktozidaz A enziminin yetersizliği veya eksikliği sonucu ortaya çıkar. Bu enzim, hücrelerde bulunan globotriaosylceramide (GL-3) adındaki yağın parçalanmasına yardımcı olur. Yeterli enzim üretilemediğinde bu madde hücrelerde birikerek zamanla böbrek, kalp, sinir sistemi ve cilt gibi organlarda hasara neden olur. Hastalık ilerleyicidir ve tedavi edilmediğinde yaşam kalitesini olumsuz etkileyebilir. Erkekler daha ağır belirtiler gösterir; ancak kadın taşıyıcılarda da semptomlar görülebilir.

Fabry Hastalığı Neden Olur?

Fabry hastalığı, X kromozomunda yer alan GLA genindeki mutasyon nedeniyle gelişir. Bu mutasyon, alfa-galaktozidaz A enziminin ya hiç üretilmemesine ya da normalden düşük düzeyde çalışmasına neden olur. GL-3 maddesi hücrelerde birikir ve hücresel işlevleri bozar.

Başlıca nedenler ve mekanizmalar şöyle sıralanabilir:

• Genetik mutasyon: X kromozomundaki GLA geninde kalıtsal değişiklikler.
• Enzim eksikliği: Alfa-galaktozidaz A’nın tamamen ya da büyük ölçüde azalması.
• GL-3 birikimi: Hücresel atıkların parçalanamaması ve organlarda toksik etki yaratması.
• Lizozomal depolama bozukluğu: Hücresel atık temizleme mekanizmasının bozulması.
• Organ hasarı gelişimi: Böbrek, kalp, beyin ve damar sisteminde ilerleyici hasar oluşması.

Fabry Hastalığı Çeşitleri Nelerdir?

Fabry hastalığının seviyesi ve başlangıç zamanı, hastalığın türüne bağlı olarak değişmektedir. İki ana formu bulunur. Klasik tip Fabry hastalığı genellikle çocukluk veya ergenlik döneminde başlar ve belirgin enzim eksikliği gösterir. Erken dönemde cilt lezyonları, el ve ayaklarda ağrı, sindirim sorunları görülür. Geç başlangıçlı tip ise yetişkinlikte ortaya çıkar ve enzim aktivitesi kısmen korunmuştur. Genellikle kalp veya böbrek sorunları ile belirginleşir. Fabry hastalığı çeşitleri şunlardır:

• Klasik tip Fabry hastalığı: Erken yaşta belirti verir, çoklu organ etkilenir.
• Geç başlangıçlı (non-klasik) tip: Daha hafif bir seyir, genellikle tek organ etkilenmesi görülür.
• Heterozigot form (kadın taşıyıcılar): Kadınlarda hafif veya orta şiddette belirtiler görülebilir.

Fabry Hastalığı Belirtileri Nelerdir?

Belirtiler, hastalığın türüne ve etkilenen organa göre değişir. Hastalık ilerledikçe şikayetler artar ve yeni organlar etkilenebilir. Erken dönem belirtileri arasında el ve ayaklarda yanıcı ağrı (akroparestezi), ciltte kırmızı-mor döküntüler (anjiyokeratom), azalmış terleme, sindirim problemleri ve sıcak-soğuk intoleransı yer alır. İleri dönemlerde ise böbrek yetmezliği, kalp kasında kalınlaşma, ritim bozuklukları ve felç riski görülebilir.

Fabry hastalığı belirtileri aşağıda yer almaktadır:

• El ve ayaklarda yanma veya karıncalanma
• Ciltte kırmızı-mor lekeler (anjiyokeratom)
• Terleme bozuklukları (hipohidroz veya anhidroz)
• Karın ağrısı, ishal, bulantı
• Gözde kornea bulanıklığı (kornea vertisillata)
• Böbrek fonksiyon bozukluğu, proteinüri
• Kalp ritim bozukluğu, kalp kası kalınlaşması
• Baş dönmesi, denge problemleri
• İleri evrede felç veya geçici iskemik atak (TIA)

Fabry hastalığında belirtiler, yaşa, cinsiyete ve hastalığın tipine göre değişkenlik gösterebilir. Erkeklerde semptomlar genellikle çocuklukta ya da ergenlikte başlarken, kadınlarda belirtiler daha geç ortaya çıkabilir. Erken dönemde belirtiler geçici olabilir ve başka hastalıklarla karıştırılabilir. Özellikle el ve ayaklarda sıcaklık değişimlerine karşı hassasiyet, soğuk havada ağrı artışı veya sıcak havalarda aşırı halsizlik yaşanması tipiktir. Bazı hastalarda sindirim sistemi yakınmaları ön planda olabilir ve bu durum irritabl bağırsak sendromu ile karıştırılabilir. İleri evrede ise böbrek fonksiyon kaybı, diyaliz ihtiyacı ve kalp yetmezliği gibi ciddi komplikasyonlar meydana gelir.

Fabry Hastalığı Nasıl Teşhis Edilir?

Teşhis, klinik bulgular, laboratuvar testleri ve genetik inceleme ile konur. Erkeklerde alfa-galaktozidaz A enzimi düzeyinin ölçülmesi tanıda kritik bir rol oynar. Kadınlarda ise genetik test daha önemlidir çünkü enzim düzeyi normal sınırlar içinde kalabilir.

Fabry hastalığı teşhis yöntemleri aşağıda sıralanmıştır:

• Kan testi: Enzim aktivitesinin ölçümü.
• İdrar testi: GL-3 ve lyso-GL-3 seviyelerinin belirlenmesi.
• Genetik test: GLA genindeki mutasyonun doğrulanması.
• Görüntüleme: Kalp, böbrek ve beyin değerlendirmesi için MRI, EKG, ekokardiyografi.
• Biyopsi: Nadir durumlarda doku örneğinde GL-3 birikiminin gösterilmesi.

Teşhis süreci genellikle gecikebilir, çünkü hastalık nadir olduğundan belirtiler başka rahatsızlıklarla ilişkilendirilebilir. Bu nedenle hekimler, özellikle genç yaşta nedeni bulunamayan böbrek yetmezliği, açıklanamayan kalp kası kalınlaşması veya erken yaşta felç geçiren hastalarda Fabry hastalığını düşünmelidir. Erkeklerde kan testi ile enzim eksikliğinin tespiti tanıda güçlü bir ipucu sunar. Kadınlar için genetik test önerilir, çünkü taşıyıcı formlarda enzim seviyeleri normal olabilir. Ayrıca, beyin MRI’ında beyaz madde lezyonları, kalpte kalınlaşma ve göz muayenesinde tipik kornea değişiklikleri teşhisi destekleyebilir.