Anafilaksi Nedir ve Belirtileri Nelerdir?

Anafilaksi, ani başlangıç gösteren ve hayati tehlike arz eden ciddi bir alerjik reaksiyon türüdür. Genelde alerjenle temas sonrasında birkaç dakika ila birkaç saat içerisinde gelişir. Tüm vücut sistemlerini etkileyebilme kapasitesine sahiptir. En çok solunum, dolaşım ve cilt sistemlerinde belirti verir; bu nedenle acil tıbbi müdahale gerektirir. Anafilaksiye karşı erken farkındalık ve müdahale, hayat kurtarıcı olabilir.

Anafilaksi Nedir?

Anafilaksi, bağışıklık sisteminin belirli bir maddeye karşı aşırı ve kontrolsüz tepki verdiği durumda meydana gelen akut alerjik bir reaksiyondur. Genellikle zararsız bir alerjene karşı bağışıklık sisteminin hatalı alarm vermesiyle oluşur. Vücut, bu maddeye karşı histamin ve benzeri kimyasalları aşırı düzeyde salgılayarak tüm organ sistemlerinde yaygın ve ciddi belirtilere yol açar.

Reaksiyonlar genellikle hızla gelişir ve birkaç saniye içerisinde solunum yolları, kalp damar sistemi, cilt ve sindirim sistemini etkileyebilir. Şok durumu, solunum durması ve bilinç kaybı gibi sonuçlar meydana gelebilir. Anafilaksi, daha önce ciddi alerjik bir reaksiyon geçirmiş kişilerde yeniden gerçekleşme riski taşır. Bu nedenle tanı konulan bireylerin yanlarında epinefrin (adrenalin) oto-enjektörü taşıması ve acil durum planı hakkında eğitim alması önemlidir.

Anafilaksi Neden Olur?

Bu durum, bağışıklık sisteminin belirli bir maddeye karşı abartılı bir tepki vermesiyle gelişen sistemik alerjik bir durumdur. Genellikle daha önce hassasiyet geliştirilmiş bir alerjene maruz kalındığında ortaya çıkar. Vücut, bu yabancı maddeye karşı histamin gibi güçlü kimyasallar salgılar. Bu durum, damarların genişlemesine, kan basıncının düşmesine, bronşların daralmasına ve organların etkilenmesine neden olur. Anafilaktik reaksiyonlar genellikle bir tetikleyiciyle temastan birkaç dakika sonra başlar; ancak bazen saatler sonra da gelişebilir.

Anafilaksinin en yaygın nedenleri arasında bazı gıdalar (örneğin fıstık, kabuklu deniz ürünleri), ilaçlar (özellikle penisilin gibi antibiyotikler), arı ya da böcek sokmaları ve bazı aşılar bulunur. Ayrıca, lateks, kontrast maddeler (tıbbi görüntülemede kullanılan boya), egzersiz, soğuk hava ya da fiziksel uyarılar gibi daha nadir tetikleyiciler de reaksiyonu başlatabilir. Alerjene karşı bağışıklık sistemi önceden duyarlı hale gelmişse, sonraki temaslar daha şiddetli ve hızlı tepkilere neden olabilir. Genetik yatkınlık, alerjik hastalık öyküsü (astım, atopik dermatit, saman nezlesi) ve daha önce anafilaksi geçirmiş olma gibi faktörler riski artıran unsurlardır.

Anafilaksi Belirtileri Nelerdir?

Anafilaksi belirtileri genellikle çok çabuk gelişir ve vücutta birçok sistemi etkiler. Belirtiler, hafif cilt döküntülerinden başlayarak solunum durmasına kadar geniş bir spektrumda ortaya çıkabilir. Reaksiyon, genellikle ciltte kaşıntı, kurdeşen veya kızarıklıkla başlar. Ardından solunum yollarında daralma, hırıltılı solunum, boğaz tıkanıklığı hissi ve nefes darlığı gelişebilir. Dolaşım sisteminde ise şok, baş dönmesi, tansiyon düşüklüğü ve bayılma görülebilir. Sindirim sistemi belirtileri ise mide bulantısı, kusma, karın ağrısı ve ishal şeklinde kendini gösterebilir.

Anafilaksinin en tehlikeli yönü, hızlı bir şekilde ilerleyerek birkaç dakika içinde bilinç kaybı veya solunum durmasına neden olabilmesidir. Bu nedenle belirtiler hemen fark edildiğinde acil müdahale yapılmalıdır. Anafilaksi belirtileri şu şekilde sıralanabilir:

• Cilt belirtileri: Kaşıntı, kızarıklık, kurdeşen (ürtiker), sıcaklık hissi ve yüz, dudak, dil veya boğazda şişlik
• Solunum belirtileri: Hırıltılı solunum, nefes darlığı, boğazda tıkanma hissi, ses kısıklığı, öksürük
• Dolaşım sistemi belirtileri: Ani kan basıncı düşüşü (hipotansiyon), baş dönmesi, bayılma, halsizlik, nabzın zayıflaması
• Sindirim sistemi belirtileri: Mide bulantısı, kusma, karın ağrısı, ishal
• Sinir sistemi belirtileri: Huzursuzluk, bilinç bulanıklığı, panik hissi, sersemlik
• Ciddi sistemik yanıtlar: Şok (anafılaktik şok), bilinç kaybı, solunum durması, kalp durması

Anafilaksi Nasıl Teşhis Edilir?

Tanı, öncelikle klinik belirtilerin hızla tanınması ile konur. Laboratuvar testlerinden ziyade, hastanın öyküsü ve fiziksel bulgular üzerinden değerlendirilir; çünkü anafilaktik reaksiyonlar sıklıkla acil durumlar olarak gelişir ve tanı için gecikme hayati risk taşıyabilir. Özellikle alerjenle temastan kısa bir süre sonra birden fazla sistemin (cilt, solunum, dolaşım, sindirim) aynı anda etkilenmesi, anafilaksi tanısında en önemli indikasyondur.

Hekim, belirtilerin şiddetini ve başlangıç süresini değerlendirir. Solunum zorluğu, tansiyon düşüklüğü veya bilinç değişikliği gibi hayatı tehdit eden durumlar söz konusuysa, tanı hızla konulmalı ve tedaviye derhal başlanmalıdır. Tanıyı desteklemek amacıyla bazı durumlarda triptoz testi yapılabilir. Bu test, alerjik reaksiyon sırasında salınan mast hücre enzimlerinin ölçümünü gerçekleştirmektedir. Ek olarak, olay sonrasındaki alerji uzmanı tarafından yapılacak spesifik IgE testleri veya deri prick testleri ile hangi maddeye karşı anafilaksi geliştiği belirlenebilir. Ancak bu testler, krizin ardından günler veya haftalar sonra uygulanmalıdır.

Anafilaksi Tedavisi Nasıl Yapılır?

Anafilaksi tedavisinde temel ilkelerden birisi hızlı ve gecikmesiz müdahale etmektir. Ana tedavi aracı, hayat kurtarıcı etkisiyle tanınan epinefrin (adrenalin) enjeksiyonudur. Epinefrin, kas içine (genellikle uyluk dış yan kısmına) uygulanır. Birkaç dakika içinde solunum yollarını açar, kan basıncını artırır ve damar geçirgenliğini azaltarak şişliğin ilerlemesini durdurur. Bu nedenle, anafilaksi tanısı almış kişiler yanlarında mutlaka epinefrin oto-enjektörü (örneğin EpiPen) bulundurmalıdır. Epinefrin sonrası hastaya oksijen desteği verilebilir; gerekirse damar yolu açılarak sıvı desteği de sağlanmalıdır.

Acil vakalarda hastanın entübe edilmesi veya ileri yaşam desteği sağlanması gerekebilir. Anafilaksi geçiren her hasta, mutlaka gözlem amaçlı hastaneye yatırılmalı ve en az 4–6 saat izlenmelidir. Çünkü bazı vakalarda belirtiler tamamen düzeldikten sonra 24 saat içerisinde ikinci bir dalga olarak gecikmiş (bifazik) reaksiyon gelişebilir.