Kardeş Kıskançlığının Belirtileri ve Üstesinden Gelme Yolları

Birden fazla çocuk sahibi ailelerde en sık karşılaşılan sorunlardan biri kardeş kıskançlığıdır. Kıskançlık seviyesinin yüksek olduğu aileler, bu durumun getirdiği çeşitli problemlerle başa çıkmak zorunda kalabilir. Kardeşler arasındaki doğal bir rekabetin kıskançlığa dönüşmesi beklenirken, bu durumun birbirlerine zarar verecek boyutlara ulaşması ciddi sıkıntılara yol açabilir. Kardeş kıskançlığı hakkında bilmeniz gerekenler bu yazı dizisinde ele alınacaktır.

Kardeş Kıskançlığı Nedir?

Kardeş kıskançlığı, evde tek çocuk olan bir çocuğun yeni doğan kardeşine gösterilen ilgiyi kıskanmasıyla başlar. Tüm dikkatin üzerindeyken aniden ilginin başka bir yöne kayması, ailedeki büyük çocuğu duygusal olarak etkileyebilir. Eğer durum aşırıya kaçarsa, bu çocukta davranış bozuklukları görülebilir. Bu tür çocuklar, çevresindekileri kendisinden daha iyi görüp, yeterince sevilmediği duygusuna kapılabilirler.

Kardeş Kıskançlığı Belirtileri

Kardeş kıskançlığının birçok belirtisi vardır. En yaygın belirtilerden biri, çocuğun anne babasına karşı mesafeli davranmasıdır. Ayrıca, çocuk eski alışkanlıklarını kaybedebilir, anne babasını dinlemeyip onlara karşı sert tutumlar takınabilir ve kardeşine karşı fiziksel şiddet uygulamayı tercih edebilir. Parmak emme ya da altını ıslatma gibi davranışlar da kıskançlığın belirtileri arasında yer alır. Aşağıda gözlemleyebileceğiniz diğer belirtiler sıralanmıştır:

1. Kardeşine karşı karışık duygular besler; özellikle kardeşine anne babasının gösterdiği ilgiye öfkeyle yanıt verebilir.
2. Duygusal bunalım yaşar, bu da yemek yemekten kaçınma gibi sonuçlar doğurur.
3. İlgiyi kendi üzerine çekmek için aşırı yaramazlık yapar veya etrafa zarar verme eğiliminde bulunur.
4. Okula giden çocuklar, evde kalmayı tercih edebilir ve okulda soğuk davranışlar sergileyebilir.
5. Bazı çocuklar, duygularını açıkça gösterir ve kardeşlerine kötü davranabilir. Onları incitmekten çekinmezler.

Yaş Gruplarına Göre Kardeş Kıskançlığı

Kardeş kıskançlığı, yaş gruplarına göre farklı biçimlerde kendini gösterebilir. Çocukların gelişim seviyeleri ve yaşları, bu durumu etkileyen önemli psikolojik faktörlerdir. Örneğin, 2 yaş ve altındaki çocuklarda kıskançlık hissi nadiren görülür. İşte yaş gruplarına göre kardeş kıskançlığına dair bilmeniz gerekenler:

3-4 Yaşındaki Çocuklarda Kardeş Kıskançlığı

Bu dönem, kıskançlık krizlerinin en çok yaşandığı dönemdir. Özellikle bu yaş grubundaki çocuklar, sezgisel olarak hareket eder ve neden-sonuç ilişkisi kurmazlar. Bu nedenle, yeni doğan kardeşi hissetmektense onu reddetmeleri daha yaygındır. Ayrıca, onu rakip olarak görme eğiliminde olabilirler. Ailelerin tutumları, bu durumun etkisini artırabilir; örneğin, yenidoğan kardeşe yaklaşan abiye “Yavaş, ona zarar vereceksin” gibi ifadeler kullanmak durumu daha da kötüleştirebilir. Bu yaşta çocuklar, hala anne bakımına ihtiyaç duyar, bu da ebeveynlerin paylaşımlarını zorlaştırabilir.

5-6 Yaşındaki Çocuklarda Kardeş Kıskançlığı

Yenidoğan kardeş ile büyük çocuk arasındaki yaş farkı arttıkça kıskançlık riski de artar. 5-6 yaşına kadar evin tek çocuğu olan bir çocuk, yeni bir kardeşin gelişi ile tüm ilgilerin paylaşılacağını düşündüğünde olumlu karşılamayabilir. Eğer kardeşler arasındaki yaş farkı azsa ve birlikte büyüyen kardeşler söz konusuysa, kıskançlık durumu genellikle daha az yaşanır. Aksine, bu aileye çok sonraları gelen bir kardeş ise daha az kıskanılır.

7-8 Yaşındaki Çocuklarda Kardeş Kıskançlığı

7 yaşındaki çocuklar, soyut kavramları anlama ve neden-sonuç ilişkilerini kurma becerileri geliştiği için kıskançlık seviyeleri diğer yaş gruplarına göre daha azdır. Ancak, kendisine gösterilen ilgide bir azalma hissedilirse aşırı kıskançlık duygularıyla tepki verebilir.

Yenidoğan Kardeş Kıskançlığı

Yenidoğan kardeş kıskançlığı, en yaygın kıskançlık türüdür ve genellikle 3-4 yaşlarındaki çocuklarda daha sık görülür. 4 yaşından büyük gruplarda da benzer kıskançlık belirtileri yoğun biçimde yaşanabilir. Tek çocukken eve yeni bir kardeşin gelmesi, bu durumu daha şiddetli hale getirebilir.

Büyüklerde Kardeş Kıskançlığı

Yaş ilerledikçe, kardeş kıskançlığında iki farklı durum gözlemlenebilir. İlk olarak, uzun süre tek evlat olmanın verdiği pozisyonun kaybı, aşırı kıskançlıkla sonuçlanabilir. Diğer durumda ise, büyük çocuklar zaten olayları anlamakta daha yetenekli olduklarından kardeşlerini kolayca kabul edebilir ve gereken ilgiyi gösterebilir. Eğer büyük çocukta kıskançlık varsa, bunun büyük ölçüde ailenin doğum öncesi tavırları ve doğumdan sonraki ilginin azalmasıyla bağlantısı vardır. Bu durumu önlemek için aşağıdaki hatalardan kaçınmalısınız:

• Akrabalar arasında, “Senin tarihin geçiyor, artık bir bebek sevelim” gibi ifadelerin kullanılmasına izin vermeyin.
• Kardeşler arasında kıyaslama yapmayın.
• Çocuğun rutinini kardeşi nedeniyle bozmaktan kaçının.
• Çocuğu kardeşten uzaklaştırmayın.

Kardeş Kıskançlığı Nasıl Önlenir ve Yönetilir?

Kardeş kıskançlığının ortaya çıkmasını engellemek için doğum öncesi ve sonrası bazı adımlar atılmalıdır. İşte yapılması gerekenler:

Doğum öncesi tedbirler:

• Anne, gebelik sürecinde çocuğuna yeni bir kardeş geleceğini hissettirmeli ve onu sürece dâhil etmelidir.
• Çocuk, gebelik sürecini anlamaya çalışabilir; bu nedenle annelerin sorulara sabırla ve net şekilde yanıt vermesi önemlidir.
• Yenidoğan bebeğin odası hazırlanırken çocuğun fikrini almak, kabullenmeyi kolaylaştıracaktır.
• Gebelik döneminde annenin yorgunluğu, ilgi eksikliğine yol açabilir; bu durumda baba, bu açığı kapatmaya çalışmalıdır.

Doğum sonrası tedbirler:

• Diğer çocuğun ihtiyaçlarının yeni doğan bebek nedeniyle aksamasını engellemelisiniz.
• Anne ve babanın diğer çocuğa olan ilgisi, eskisi gibi devam etmelidir.
• Çocuğun kardeşiyle ilgilenmesi teşvik edilmeli, onu sevdiğinde övülmeli ve şefkat gösterdiği müddetçe takdir edilmelidir.
• Bebek öncesi rutin ve alışkanlıklara mümkün olduğunca sadık kalınmalıdır.
• Bebeğe ayrılan özel zaman kadar diğer kardeşe de zaman ayırmaya özen gösterilmelidir.
• Ailece özel zaman geçirmek, ailenin bütünlüğünü pekiştirebilir.

Dikkat etmeniz gerekenler:

• Aile birliğini korumak için birlikte vakit geçirmeye özen gösterin.
• Kardeşleri birbirine yakınlaştıran oyunlar oynayın.
• Çocukların ilgilerini ve isteklerini dikkate alın; yaşlarına uygun taleplerini karşılamaya çalışın.
• Kardeşine vermek istemediği oyuncaklar konusunda ısrarcı olmayın.
• Anne ve baba olarak iyi birer rol model olmaya çalışın.
• Kardeşler arasında üstünlük yarışına girmemeye dikkat edin.
• Büyük kardeşe sorumluluklar verin; onu ev işlerine dâhil edin ve başardıkça takdir edin.

Kardeş Kıskançlığı ile İlgili Sık Sorulan Sorular

Kardeş kıskançlığı normal mi?

3-7 yaş arasındaki çocuklarda kıskançlık durumu normaldir. Bu dönem geçici olup, ailenin çocuğa olan tutumu değişmediği sürece sorunlar yaşanmaz. Ancak, yanlış tutum ve davranışlar bu durumu kötüleştirebilir.

Kardeş kıskançlığı, çocukların sosyal ve duygusal gelişimine nasıl etki eder?

Aşırı kıskançlık, davranış bozukluklarına yol açabilir. Bu durum, yürümekte olan bir çocuğun emeklemesi ya da parmak emmeye başlaması gibi belirtilerle ortaya çıkabilir. Ayrıca aşırı öfke, stres ve terk edilmişlik hissi içe kapanmaya neden olabilir.

Kardeş kıskançlığı ile başa çıkmak için hangi profesyonel yardım alınabilir?

Aşırı kıskançlık durumlarının kontrol edilmesi güçleşebilir. Bu nedenle uzman bir çocuk psikologuna başvurmak ve terapilerle sürecin sağlıklı bir şekilde yönetilmesi gerekebilir.

Kardeş kıskançlığı ne zaman başlar ve ne zaman biter?

Ailenin doğru tutum ve yaklaşımları sayesinde kardeş kıskançlığı hiç başlamadan bitebilir. Ancak yanlış tutumlar durumun daha karmaşık hale gelmesine yol açabilir. Kardeş kıskançlığına engel olmak için gebelik döneminde çocuğa yeni kardeşin geleceğinin anlatılması önemlidir.