Çocuklarda Sosyal Fobi: Nedir ve Nasıl Anlaşılır?
Pek çok çocuk, hayatının ilk dönemlerinde utangaç veya çekingen olarak etiketlenmektedir. Okula uyum sağlamada karşılaşılan güçlükler, yeni bir çevreye girdiğinde sessizce köşede beklemek gibi durumlar bu etiketlere “sosyal fobi” tanımını da eklemektedir. Peki sosyal fobi nedir? Ne zaman ortaya çıkar, belirtileri nasıl anlaşılır ve tedavi edilebilir mi? Gelin, bu soruların üzerinde durarak yanıtlarını arayalım ve kendimizi, çocuklarımızı gözlemleyelim.
Sosyal fobi, birey yeni bir ortama girdiğinde aşırı terleme, kızarma ve titreme gibi fiziksel semptomlarla kendini gösteren bir kaygı bozukluğu türüdür. Sosyal fobinin temelleri çocukluk döneminde atılmaktadır. İlk belirtileri ise genellikle okul öncesi çağda gözlemlenir. Uzmanlar, sosyal fobinin görülme sıklığı hakkında, “Diyelim ki 100 çocuğu, tamamen yabancı bir ortama koydum. Bu çocukların yüzde 70’i durumu kolayca kabullenirken, yüzde 15’i liderlik yapma konusunda rahat olacaktır; geriye kalan yüzde 15’i ise çekingen davranış sergileyip annesinden ayrılmak istemeyecektir” şeklinde örnekler vermektedir.
Buna göre, okula başlama sürecinde zorluk yaşayan çocuklar da sosyal fobi açısından değerlendirilmelidir. Rahat edemedikleri ortamlarda sürekli eve dönmek isteyen ya da anne babalarından ayrılamayan çocuklara özel önem verilmesi gerekmektedir.
SOSYAL FOBİ OKULDA KOLAYCA FARK EDİLEBİLİYOR
Kendine güvensizlik, sosyal becerilerde eksiklik, yetersizlik hissi, bu nedenle yeni ilişkiler kurma veya mevcut ilişkileri sürdürme güçlüğü sosyal fobinin göstergeleri arasında yer almaktadır. Utangaç, sessiz, içe dönük veya mesafeli görülen bu çocuklar, arkadaş edinme isteği taşırken kaygıları nedeniyle arzu ettikleri pek çok davranışı sergileme imkânı bulamazlar. Okul ortamında sosyal fobinin tespit edilmesi genellikle daha kolaydır. Kendini ifade edemeyen, utangaç, soru sorulmadıkça konuşmayan ve yanıt vermekte zorlanan, göz teması kurmaktan kaçınan çocuklar için öğretmenlerin farklı bir yaklaşım benimsemesi gerekebilir. Sosyal fobi yaşayan bu çocuklar, ders esnasında titreme, terleme gibi fiziksel sorunlar da yaşarlar. Günlük yaşamda ise aşırı terleme, nefes darlığı, karın ağrısı, mide bulantısı, baş dönmesi ve bulanık görme gibi belirtiler ortaya çıkabilir. Ayrıca acil tuvalet ihtiyacı da yaşanabilir.
Nedeni Mükemmeliyetçi Anne Baba mı?
Sosyal fobinin tek bir nedeni bulunmamaktadır. Genetik faktörlerin yanı sıra çocuğun aşırı kısıtlayıcı bir ortamda büyümesi, anne babanın koruyucu, mükemmeliyetçi ve çocuğun ihtiyaçlarını kendisinin karşılamasına izin vermeyen tutumları da etkenler arasında yer almaktadır. Nörologlar ayrıca, beynin amigdala bölümünün aşırı aktif olmasının fobi oluşumunu tetiklediğini belirtmektedir. Amigdala, korku duygusunu kontrol eden bir bölge olarak bilinir. Diğer bir neden ise beyindeki kimyasal ve elektriksel dengesizliklerdir. Sosyal fobi yaşayan bireylerde, mutluluk hormonu olarak bilinen serotonin düzeyinin normalden daha düşük olduğu ifade edilmektedir.
Sosyal Fobiyi Önlemek de Tedavi Etmek de Mümkün
Sosyal fobinin önlenmesi için çocukların, özellikle ev ortamında kendileri olarak kabul edilmeleri sağlanmalıdır. Kişiliklerinin sürekli eleştirilmesi ya da etiketlenmesi yerine, başarılı oldukları alanlarda cesaretlendirilmeleri, olumlu geri bildirim verilmesi ve zorlukların üstesinden gelebileceklerine dair inançlarının pekiştirilmesi önem taşımaktadır. Okulda ise öğretmenin bu konuda bilinçli olması ve sınıf arkadaşı öğrencilere sosyal fobisi olan bireyle dost olmaları için hassas bir şekilde rehberlik etmesi gerekmektedir. Ayrıca, okullardaki psikolojik danışmanlık ve rehberlik hizmetlerinden de yardım alınabilir. Sosyal fobi, başarılı bir şekilde tedavi edilebilen psikiyatrik rahatsızlıklardan biridir. Özellikle bilişsel-davranışçı psikoterapinin faydalı olduğu bilinmektedir. Psikoterapide, bireyin olumsuz düşüncelerini tanıması ve bunları değiştirmesi amaçlanmaktadır. Sosyal durumlarda kendine güven duyması için de gerekli becerilerin geliştirilmesine yardımcı olunmaktadır.
